ทำไมเรื่องปัสสาวะจึงเป็นเรื่องใหญ่ของผู้สูงอายุ

เมื่ออายุเพิ่มมากขึ้น ระบบต่างๆ ในร่างกายย่อมเสื่อมถอยตามธรรมชาติ หนึ่งในปัญหาสำคัญที่พบได้บ่อย คือ "ระบบทางเดินปัสสาวะ" ปัญหาเกี่ยวกับปัสสาวะของผู้สูงอายุ เช่น ปัสสาวะบ่อย ปัสสาวะไม่สุด กลั้นปัสสาวะไม่อยู่ นอนไม่หลับจากการลุกเข้าห้องน้ำกลางดึก เสี่ยงต่อการลื่นล้ม หรือแม้แต่การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ กลายเป็นสิ่งที่พบได้บ่อย และส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตในระยะยาวแก่ผู้สูงอายุ

1. ปัญหาการขับถ่ายปัสสาวะที่พบได้บ่อยในผู้สูงอายุ
2. สาเหตุที่ทำให้ผู้สูงอายุมีปัญหาปัสสาวะ
3. ผลกระทบที่อาจเกิดจากการละเลยปัญหาปัสสาวะในผู้สูงอายุ
4. วิธีดูแลผู้สูงอายุที่มีปัญหาเรื่องปัสสาวะอย่างเข้าใจ
5. ทางเลือกทางการแพทย์ที่ช่วยบรรเทาอาการปัสสาวะผิดปกติ
6. ปัสสาวะของผู้สูงอายุไม่ใช่เรื่องเล็ก 

ปัญหาการขับถ่ายปัสสาวะที่พบได้บ่อยในผู้สูงอายุ

1.ปัสสาวะบ่อยในเวลากลางคืน (Nocturia)

ผู้สูงอายุหลายคนต้องลุกเข้าห้องน้ำบ่อยครั้งในตอนกลางคืน ทำให้นอนหลับไม่ต่อเนื่อง ร่างกายพักผ่อนไม่เพียงพอ ส่งผลให้เกิดอาการอ่อนเพลียในตอนเช้า และอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการลื่นล้มระหว่างเดินเข้าห้องน้ำในความมืด

2.กลั้นปัสสาวะไม่อยู่ (Urinary Incontinence)

ปัญหาการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่พบได้ทั้งในผู้หญิงและผู้ชาย มักมีสาเหตุมาจากกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานอ่อนแรง ระบบประสาททำงานผิดปกติ หรือเกิดจากผลข้างเคียงของโรคประจำตัว เช่น เบาหวาน หรือโรคหลอดเลือดสมอง ซึ่งส่งผลต่อความสามารถในการควบคุมการขับถ่าย

3.ปัสสาวะไม่สุด หรือเบ่งนาน (Urinary Retention)

ผู้สูงอายุบางรายรู้สึกว่าปัสสาวะไม่สุด ต้องใช้เวลาเบ่งนาน หรือมีความรู้สึกปวดบ่อย ๆ แม้จะเพิ่งปัสสาวะไปไม่นาน สาเหตุอาจเกิดจากการบีบตัวของกล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะที่อ่อนแรง หรือมีสิ่งกีดขวาง เช่น ต่อมลูกหมากโตในเพศชาย หรือภาวะหย่อนของอวัยวะในอุ้งเชิงกรานในเพศหญิง

4.การติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะ (Urinary Tract Infection - UTI)

พบได้บ่อยในผู้หญิงสูงวัย เนื่องจากทางเดินปัสสาวะที่สั้น และภูมิคุ้มกันที่อ่อนแอลง อาการที่พบบ่อย ได้แก่ ปัสสาวะแสบขัด ปัสสาวะขุ่น มีกลิ่นผิดปกติ ปวดท้องน้อย หรือมีไข้ ซึ่งหากไม่ได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม อาจลุกลามเป็นการติดเชื้อที่ไตได้

สาเหตุที่ทำให้ผู้สูงอายุมีปัญหาปัสสาวะ

1.กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะเสื่อม

เมื่ออายุมากขึ้น กล้ามเนื้อบริเวณกระเพาะปัสสาวะและกล้ามเนื้อหูรูดที่ควบคุมการขับถ่ายมักจะอ่อนแรงลง ทำให้การกลั้นปัสสาวะเป็นไปได้ยากขึ้น ส่งผลให้มีอาการปัสสาวะเล็ด หรือกลั้นไม่อยู่

2.ภาวะกระเพาะปัสสาวะไวเกิน 

กระเพาะปัสสาวะเกิดการบีบตัวถี่และแรงเกินกว่าปกติ แม้จะมีปริมาณปัสสาวะเพียงเล็กน้อยก็ทำให้รู้สึกปวดปัสสาวะบ่อย และมีความรู้สึกปวดปัสสาวะเฉียบพลันจนกลั้นไม่ไหว

3.โรคประจำตัวที่มีผลต่อระบบประสาท

เช่น เบาหวาน หรือโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) ซึ่งสามารถส่งผลต่อการทำงานของเส้นประสาทที่ควบคุมการขับถ่าย ทำให้ความสามารถในการควบคุมปัสสาวะลดลง หรือมีปัญหาในการรู้สึกถึงความต้องการขับถ่าย

4.ต่อมลูกหมากโต (ในผู้ชาย)

ผู้สูงอายุเพศชายมักเผชิญกับภาวะต่อมลูกหมากโต ซึ่งจะไปกดทับท่อปัสสาวะ ทำให้มีอาการปัสสาวะขัด ปัสสาวะบ่อยในตอนกลางคืน หรือรู้สึกปัสสาวะไม่สุด

5.ผลข้างเคียงจากการใช้ยา

ยาบางชนิด เช่น ยาขับปัสสาวะ ยานอนหลับ หรือยารักษาโรคซึมเศร้าบางประเภท อาจส่งผลต่อกลไกการขับถ่ายปัสสาวะ ทำให้เกิดปัญหาควบคุมปัสสาวะหรือรู้สึกปวดปัสสาวะบ่อยผิดปกติ

ผลกระทบที่อาจเกิดจากการละเลยปัญหาปัสสาวะในผู้สูงอายุ

แม้อาการเหล่านี้อาจดูไม่ร้ายแรงในช่วงแรก แต่หากปล่อยทิ้งไว้โดยไม่ดูแล อาจนำไปสู่ปัญหาสุขภาพอื่น ๆ ที่ซับซ้อนขึ้น เช่น

1.การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะเรื้อรัง

ปัสสาวะที่ค้างในกระเพาะปัสสาวะเป็นเวลานานหรือการกลั้นปัสสาวะบ่อย ๆ จะเพิ่มความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ

2.ภาวะขาดน้ำ

ผู้สูงอายุบางรายหลีกเลี่ยงการดื่มน้ำเพราะกลัวปวดบ่อย ส่งผลให้ร่างกายขาดน้ำ ซึ่งเป็นอันตรายต่อสุขภาพโดยรวม

3.นอนไม่หลับและอ่อนเพลียในตอนกลางวัน

การต้องตื่นมาปัสสาวะะบ่อยในเวลากลางคืนรบกวนคุณภาพการนอน ส่งผลต่อสมอง อารมณ์ และความจำ

4.เสี่ยงลื่นล้มในห้องน้ำ โดยเฉพาะเวลากลางคืน

ปัญหาการลุกไปเข้าห้องน้ำกลางดึกเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้ผู้สูงอายุลื่นล้ม ซึ่งอาจนำไปสู่กระดูกหักหรือการเคลื่อนไหวที่ยากลำบาก

5.ส่งผลต่อสภาพจิตใจ

ผู้สูงอายุที่มีปัญหาควบคุมปัสสาวะอาจรู้สึกไม่มั่นใจ หลีกเลี่ยงการเข้าสังคม และนำไปสู่ภาวะซึมเศร้าในที่สุด

วิธีดูแลผู้สูงอายุที่มีปัญหาเรื่องปัสสาวะอย่างเข้าใจ

1.หมั่นสังเกตพฤติกรรมการขับถ่าย บันทึกความถี่ สี ลักษณะ และปริมาณของปัสสาวะ เพื่อให้แพทย์ใช้ประกอบการวินิจฉัย

2.พาไปพบแพทย์เมื่อมีอาการผิดปกติ เช่น ปัสสาวะบ่อยเกิน 8 ครั้ง/วัน,ปัสสาวะไม่สุด, หรือมีเลือดปนในปัสสาวะ

3.ปรับพฤติกรรมการดื่มน้ำ ให้ดื่มน้ำในช่วงกลางวันให้เพียงพอ และลดปริมาณน้ำก่อนเข้านอน 1-2 ชั่วโมง

4.จัดสิ่งแวดล้อมให้เหมาะสม เช่น ติดไฟสลัวทางเดินไปห้องน้ำ, ใช้ราวจับ, เลือกใช้ผ้าอ้อมผู้ใหญ่ที่เหมาะสมกับผู้สูงอายุหากจำเป็น

5.ปรึกษาแพทย์เรื่องการออกกำลังกายกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน ช่วยเสริมความแข็งแรงของกล้ามเนื้อที่ใช้ควบคุมการปัสสาวะ

ทางเลือกทางการแพทย์ที่ช่วยบรรเทาอาการปัสสาวะผิดปกติ

• ผ้าอ้อมผู้ใหญ่ชนิดซึมซับพิเศษ สำหรับผู้สูงอายุที่มีปัญหากลั้นปัสสาวะไม่อยู่
• เครื่องเตือนเวลาปัสสาวะ เพื่อให้ผู้สูงอายุเข้าห้องน้ำอย่างสม่ำเสมอ ลดการกลั้นปัสสาวะเกินไป
• ราวจับและพื้นกันลื่นในห้องน้ำ เพื่อป้องกันการลื่นล้ม

ปัสสาวะของผู้สูงอายุไม่ใช่เรื่องเล็ก

แม้ปัญหาปัสสาวะในผู้สูงอายุจะเป็นเรื่องปกติที่เกิดจากการเสื่อมของร่างกาย แต่หากปล่อยไว้โดยไม่ดูแล อาจส่งผลกระทบต่อทั้งร่างกายและจิตใจ ดังนั้น การปรึกษาแพทย์ การรับมืออย่างเหมาะสม และการใช้เครื่องมือหรือเทคนิคเสริมต่าง ๆ จึงมีความสำคัญอย่างมาก เพื่อให้ผู้สูงอายุยังสามารถใช้ชีวิตอย่างมั่นใจ ปลอดภัย และมีคุณภาพชีวิตที่ดีในทุก ๆ วัน

หากพบว่าผู้สูงอายุในบ้านเริ่มมีพฤติกรรมปัสสาวะผิดปกติ ควรรีบปรึกษาแพทย์เฉพาะทางเพื่อวินิจฉัยสาเหตุที่แท้จริง และรับการรักษาอย่างเหมาะสม รวมถึงการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม เช่น ไม่กลั้นปัสสาวะดื่มน้ำให้เพียงพอ และเลือกใช้ห้องน้ำที่ปลอดภัย เพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีในทุกช่วงวัย